ÇUKOBİRLİK, Çukurova bölgesinde pamuk üreticilerinin ürünlerini değerlendirmek ve üreticiye destek sağlamak amacı ile 15.10.1940 yılında 2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri Yasası’na göre; Adana, Ceyhan ve Tarsus Tarım Satış Kooperatiflerinin bir araya gelerek, 275 ortakla oluşturdukları bir Kooperatifler Birliği’dir. Daha sonra Merkezi Mersin’de bulunan ve kısa adı “Yer Fiskobirlik” olan Yer fıstığı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği, 01.07.1989 tarihinde Çukobirlik ile birleştirilmiştir.
Kurum; faaliyet alanına kütlü pamuğun yanı sıra yer fıstığı ve soya fasulyesinin de dahil edilmesiyle “Çukurova Pamuk, Yer fıstığı ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği” unvanını aldı. 16 Haziran 2000 tarihinde “4572 Sayılı kanun ile yeni Tarım Satış Kooperatifi ve Birlikleri” Kanunu ile özerk yapıya kavuştu. Fakat bu özerklik adeta içi boşaltılıp işlevselliği bitirilmiş bir şekilde hükümetin yönetim üzerindeki etkisi kalkmış ama yaklaşık devlete 346 milyon TL borç ile özelleştirilmiş.
Devlet desteğinin kaldırılması ve bu dönem öncesi siyasi iradelerin bölge üreticilerinin menfaatlerinden önce gelmesi siyasilerin yanlış kararları adeta bu birliği arpalık haline getirmiştir. 346 milyon TL’lik bu borç DFİF (Destekleme ve fiyat istikrar fonu) kapsamında yapılandırılmış kısa vadede ödenmesi istenmiştir. Borç ödemekten ve yanlış uygulamalar sonucu zaman içeresinde gerilemekle birlikte kalkınma ve gelişme imkanı kalmamıştır. Adeta hem borcunuzu ödeyiniz hem de ayaklarınızın üzerinde dura biliyorsanız devam ediniz yoksa kapatınız denmiştir. Bunda acaba çiftçilerin alın terleriyle elde edilmiş olan gayrimenkullerin ranta dönüştürülmesi ve yok edilip üretimi baltalayıp dışa bağımlılığı arttırma amacını düşünmeden geçemiyoruz. Bu uygulamanın sonucu olarak iplik dokuma ve boya basma fabrikalarının makinaları ve bir kısım gayrimenkulleri satılmıştır. Bu günlerde de bir kısım taşınmaz gayrimenkullerinde satışa çıkarılmıştır.
Çukobirlik’e darbe, Türkiye tarımına darbedir
Çukobirlik’in borcundan dolayı yapılan her ihale bölge ve Türkiye tarımına yapılan bir darbedir. Devlet bu borcu üstlenmelidir zaten bu borcun yarıya yakını ödenmiştir ve devlete olan borçtur. Bu birlikler tarımı ve tarıma dayalı sanayinin gelişmesinde çok büyük bir önem arz etmektedir. Bu günkü ülke ekonomisinde sıcak para ekonomisinin bitip üretim ekonomisinin canlanması gerekliliği düşünüldüğünde devletin öncelikli desteğini bu birliklere vermesi gerekmektedir. Var olan makinelerin bakımını yapıp çalışır duruma getirilmeli. Elden çıkarılmış makineleri ise en modernleriyle tekrar donatıp üretime başlanmalıdır.
Çukobirlik’in kuruluş tarihine bakarsanız 1940 yılı (ikinci dünya savaşı yılları) Türkiye’sini düşünürseniz bu birliğin ve yatırımların ne zorluklarla yapıldığını tahmin etmek zor değildir. Önce bölge çiftçisine daha sonra genişleyerek Güneydoğu Anadolu bölgesi çiftçilerinde hizmet vermekteydi. Çukobirlik bir dönem 66 bin üye sayısı 630 bin ton kütlü (işlenmemiş pamuk) alımı, 6000’e yakın çalışanı ve 10 ili kapsayan bir alanda 34 kooperatifi ile Ortadoğu ve Balkanların en büyük entegre tesisiydi hatta dünyada bile konusunda sayılı entegre tesislerden biriydi.
Çiftçinin emeği alın teri Çukurova’nın beyaz altını (kütlü pamuk) tarladan toplanıp kooperatif depolarına gelir buradan çırçır pres fabrikasına girer burada çiğit ile pamuk ayrışır pamuk iplik dokuma fabrikasına gidip dokuma yapılır buradan boya basma fabrikasına giderek tekstile hazır kumaş halinde çıkar. Çiğit ise yağ fabrikasına gider üzerindeki elyaf (linter) temizlenerek selüloz sanayinde 52 endüstrinin ham maddesi olarak kullanılmakta(kâğıt, sargı bezi, araba filtresi yapımı gibi) çiğit preslerde sıkılarak ham yağ elde edilir daha sonra topraklama ile nötralize edilerek rafine edilmiş yağ yani sofralık yağ üretilir. Sıkma sonucu kalan posa küspe olarak yem sanayine ham madde ve hayvan yemi olarak kullanılırdı.
Çiftçinin kara gün dostu
Çukobirlik’in birde tarım satış kooperatifi bölümü vardı. Çiftçi tarımsal üretim için ihtiyaç duyduğu tohum gübre zirai ilaç, tarımsal alet ekipman gibi ihtiyaçlarını ve günlük yaşam ihtiyaçları çay şeker yağ, kumaş gibi tüketici kooperatifi gibi bir işlevi vardı. Ayrıca çiftçinin üretmiş olduğu tarımsal ürünü mamule dönüştürerek elde ettiği küspe hayvanlara yem olarak verilirdi.
Üreticinin cari hesabına borç olarak yazılır hasat sonrası teslim ettiği üründen mahsuplaştırılırdı. Adeta paranın geçmediği takas sisteminin oluştuğu bir organizasyondu. Bundan dolayıdır ki Çukobirlik çiftçinin kara gün dostudur. Elinde maddi imkanları olmadığı dönemde günün şartlarında uygun fiyata alır çok küçük bir farkla hasatta mahsuplaşırdı. En zor anında tefeciye boğulmadan ihtiyaçlarını karşılardı. İşte çiftçinin kurmuş olduğu bu kooperatif Türk köylüsünün, Türk çiftçisinin, Türk tarımının, tarıma dayalı sanayinin kısaca Türkiye’nin kalkınmasında çok önemli bir yeri vardı.
Görüldüğü gibi hep geçmiş zaman kullanıyorum çünkü bu günler o günleri özlemle aratıyor üye sayısı oldukça düştü. Pamuk alım miktarı yok denecek seviyeye geldi. Alınan emtia işlenip mamule dönüştürülemiyor. Birçok fabrikası çalışmıyor veya çalışır durunda değil alet ve ekipmanları ya satıldı ya da atıl durumda bekliyor çalışan kısımları da özel sektöre kiraya veriliyor çalışan sayısı 6000’li rakamlardan yüzlü rakamlara düştü bunlarda yönetici büro veya bekçi konumundaki çalışanlardan oluşuyor.
Sonuç olarak bu birlikler istihdama dayalı üretim ekonomisinin en önemli unsurlarıdır. Tarımsal üretimin, tarıma dayalı sanayinin, ihracatın gelişmesi ayrıca ithal edilen ham maddenin böyle entegre tesislerde çalışılması sonucu katma değer katılıp mamule dönüştürülmesi sonucu iç piyasa ve dış piyasaya satışa sunulması ve en önemlisi işsizliği önlemesi açısından çok önemlidir. Bu birliklerin işlevsel hale getirilmesi binler demiyorum milyonların faydasınadır. Devletin destek önlem ve çalışmalarıyla buraları siyasilerin ve seçilmişlerin arpalığı haline gelmesini önleyecek yasaları çıkararak kooperatifler yasasına göre denetleme yetkisinde olmalı özerk bir ÇUKOBİRLİK oluşturulmalı. Toprak işleyenin su kullananın olsun mantığıyla bu birlikler gerçek sahiplerinin çiftçilerin yönetiminde olmalıdır.
