Su varlığı; denizler, kuyu suları, yüzeysel sular, yeraltı suları ve atmosferik su olmak üzere bütünsel olarak kavranmalıdır.
Dünyada su kullanım oranları şu şekildedir: ortalama olarak Tarım Sektörü % 71, Sanayi % 18, Evsel Kullanım % 11; Ülkemizde ise ortalama olarak Tarım Sektörü % 73, Sanayi % 11, Evsel Kullanım % 16.
2012-2018 arası sektörlere göre su kullanımı incelendiğinde, su tüketiminin en yoğun olduğu sektörün tarım olduğu görülmektedir. Ülkemizde yıllık ortalama yağış 643 m3 olup, bu miktar yılda ortalama 501 milyar m3 suya denk gelmektedir. Bu suyun 274 milyar m3’ü toprak ve su yüzeyleri ile bitkilerden olan buharlaşma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmektedir. 69 milyar m3’lük kısmı yeraltı suyunu beslemektedir. 158 milyar m3’lük kısmı ise akışa geçerek çeşitli büyüklükteki akarsular vasıtasıyla göllere ve denizlere boşalır.
Yeraltı suyunu besleyen 69 milyar m3’lük suyun 28 milyar m3’ü akarsular vasıtasıyla yüzeysel su varlıklarına katılır. Ayrıca Meriç ve Asi Nehirleri gibi komşu ülkelerden Ülkemize sınır aşan sular olarak gelen yılda ortalama 7 milyar m3 su bulunmaktadır. Bu şekilde Ülkemizin yıllık brüt yüzeysel su potansiyeli 193 milyar m3 olur. Ancak mevcutta bu suyun 112 milyar m3’ü kullanılabilmektedir (Karşılı, 2011) (www.sutema.org).
Su Havzalarımız
Ülkemizin yıllık su akış miktarının yaklaşık yarısı 26 su havzasının 5’inde (Fırat, Dicle, Doğu Karadeniz, Doğu Akdeniz ve Antalya) bulunmaktadır. Diğer kalan havzalar ise toplam su akışının yarısını paylaşmaktadır. Suyun dağılımındaki bu dengesizlik, havzaların hizmet ettiği nüfus miktarlarının değişkenliği ile daha da derinleşmektedir. Örneğin; Ülkemiz nüfusunun % 28’nin yaşadığı Marmara Havzası, toplam akışın sadece %4’üne sahiptir. Aynı şekilde; Sakarya, Büyük Menderes, Ergene gibi havzalarda akış miktarı ve hizmet edilen nüfus arasında belirgin farklılıklar görülür (Karşılık, 2011) (www.sutema.org).
Bu sektörlerdeki kullanımları devam eden satırlarda kısa notlarla inceleyelim.
Tarım Sektörü
Tarım sektöründe başlıca sulama yöntemleri yukarıdaki görselde görmek mümkündür. Doğru tarım uygulamaları ile destekleyici kamucu çözümlerin uygulanmasıyla, tarımda su verimliliğini önemli ölçüde arttırmak mümkündür.
Örneğin, arıtılmış atık suyun tarımda kullanılması ile diğer kullanım alanları için daha fazla tatlı su kaynağı oluşturulabilir. Tekrar kullanılan suyun kalitesinin uygun şekilde yönetilmesi halinde, arıtılan atık su, tarım sektöründeki su talebini karşılamak için etkili bir alternatif sağlayabilir.
Tarımda sulama yöntemleri ve dolayısıyla etkin su yönetimi vb ile ilgili değerli çözümleri Tarım ve Orman Bakanlığımızın şu linkinten takip etmek mümkündür: https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/Havza%20H%C4%B0E-Sunumlar/Tar%C4%B1m%20Sekt%C3%B6r%C3%BCnde%20Sekt%C3%B6rel%20Su%20Tahsis%20Planlar%C4%B1.pdf
Sanayi Sektörü
Dünyada çekilen suyun ortalama olarak %20’si sanayi için kullanılmaktadır. Ülkemizde 2012 yılı verilerine göre %17,2 olan ve 2030 yılında %20’ye ulaşması beklenen bu oran, dünya ortalamasına benzerdir. Avrupa’da ise ortalama olarak temin edilen suyun %40’ı endüstride kullanılmaktadır. Bu oranlar, enerji üretimini de (termik santrallerde soğutma suyu) kapsamaktadır. Sanayide enerji üretimi için kullanılan su miktarları hariç tutulduğunda ise ülkemizde endüstriyel üretim için (imalat sanayi, organize sanayi bölgeleri, maden işletmeleri) kullanılan su oranı %4’e düşmektedir (http://suyonetimi.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/88/2018/10/Anahtar-Dergisi-Sanayide-Su-Verimlili%C4%9Finin-%C3%9Clkemizdeki-Durumu.pdf)
Evsel Su Kullanımı
4.9 milyar m3 çekilen tatlı suyun %43’ü kullanıcıya ulaşmadan şebekede kaybolmaktadır. Bu miktar Ülkemizin yaklaşık 5 aylık su ihtiyacına eşittir (Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 2014).
İnsani su kullanımı, ticari, tarımsal ve endüstriyel su kullanımı karşısında oldukça düşük bir orana (yaklaşık % 3) tekabül etmektedir.
Evsel su kullanımı; evlerde, otellerde, sağlık kuruluşları gibi yerlerdeki içmesuyu, temizlik, bahçe sulama ve hizmet üretimi amaçlı olarak kullanılan suyu içermektedir. Birçok ülkede toplam su kullanımı içerisindeki küçük bir oranı oluşturmaktadır. Bu kullanım günde 75 lt/kişi ile 380 lt/kişi arasında değişmekte olup genellikle ekonomik düzey ve yaşam standartlarının artışı ile doğru orantılı olarak artmaktadır (Terence, 1991).
Örneğin; ABD’nin belirli kesimlerinde 600 lt/kişi olan ortalama günlük su kullanım miktarı, Senegal’de sadece 29 lt/kişi günlük su tüketimi mevcuttur. Bu miktar ABD’deki kullanımın 24’te biridir (USİAD, 2007) (www.sutema.org)
Ülkemizde kişi başı ortalama evsel su tüketimi 216 lt/kişi’dir. Bununla birlikte evsel su tüketiminde bölgeler arasında farklar da mevcuttur. Kuzeydoğu Anadolu’da günlük tüketim 301 lt/kişi iken Güneydoğu Anadolu’da bu oran günlük 220 lt/kişi’ye gerilemektedir (USİAD, 2017).
Tarım ve sanayinin dışında tatlı suyun % 16’sını kullanan şehirler ve diğer yerleşim alanları; su tüketiminin daha düşük olduğu yerlerdir. Bununla birlikte; özellikle göçler ile artan şehirli nüfusun ve şehir yaşam standartlarının, şehir yakınlarındaki su kaynakları üzerine ister istemez negatif bir etkisi ortaya çıkmaktadır. Bu durum, kurak dönemlerde şehirlerin sağlıklı suya erişimini tehlikeye sokmakta, yüksek maliyetli, ekosistemlere zarar veren ve havza sürdürülebilirliğini tehlikeye sokan, farklı havzalardan su transferini gündeme getirmektedir (www.sutema.org).
Enerji Üretiminde Su Kullanımı
Yerkürede tatlı suyun % 15’i her yıl enerji üretiminde kullanılmakta olup 2035 yılında küresel enerji tüketiminin % 40 artacağı öngörüsüyle, enerji üretiminde (küresel enerji üretiminin %90’ı su yoğundur) kullanılan suyun da % 18’e çıkacağı tahmin edilmektedir (The United Nations World Water Development Report 2014).
Hidroelektrik, nükleer ve termik enerji başta olmak üzere tüm enerji üretim sistemlerinde ham maddelerin çıkarılması, termal proseslerde soğutma, malzemelerin temizlenmesi, biyo-yakıtlar için ürün üretilmesi ve türbinlerin çalıştırılması kadar geniş bir alanda su kullanımı mevcuttur.
Örneğin; Avrupa ve ABD’de tatlı suların %40’ı, sadece güç santrallerini soğutmak amacıyla çekilmektedir (The United Nations World Water Development Report 2014).
Ülkemizde de enerji üretiminde su kullanımının gelecek yıllardaki projeksiyon da artacağı öngörülmektedir.
Devam yazımız ile suyun ticarileşmesini/emtia haline gelmesini, metalaşmasını ve ücretlendirilmesini inceleyeceğiz…
Kaynaklar
Karşılı C., 2011. Türkiye’nin Su Havzalarında Kişi Başına Düşen Su Miktarının Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Analizi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı. YL Tezi. Ankara
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 2014. Şebeke Su Kayıp İstatistikleri. Ankara. http://goo.gl/sbK90z Son Erişim: 10.07.2015.
Terence, G 1991, Water Supply and Sewerage, Mc Graw Hill Inc. 6th Edition Highstown N J.
USİAD 2017, Ulusal Su Politikası İhtiyacımız, İstanbul.
The United Nations World Water Development Report 2014: Water and Energy. Paris, UNESCO, s23.
http://www.un.org/waterforlifedecade/pdf/01_2014_water_and_energy.pdf
https://tr.pinterest.com/pin/279575089345898460/https://newsanat.com/32-aydin-dogan-uluslararasi-karikatur-yarismasi-
